Het Klimaatboek is 480 pagina’s dik en geschreven door bijna 100 auteurs, die hun best hebben gedaan om de tekst kort en bondig te houden. Maar niet elke wetenschapper is daar even bedreven in en lang niet iedereen gaat dit boek aanschaffen. Daarom zou het goed zijn om via meerdere mediakanalen met een korte tekst de belangrijkste mechanismen uit te leggen die aanleiding geven  tot het opwarmen van de aarde. En aansluitend in dezelfde stijl een aantal te verwachten scenario’s voor de toekomst van het klimaat.

Klimaat

We kennen het weer met regen, temperatuur en wind. Wat is nu het verschil tussen weer en klimaat? Het weer speelt op één moment op één plek. Dus bij ons kan nu de zon schijnen, maar op een andere plaats kan het bewolkt zijn. Bij het klimaat gaat het om het weer dat zich gedurende langere tijd voordoet in een groter gebied. Zo is er bijvoorbeeld het warme tropische klimaat en het droge woestijnklimaat. 

Een klimaat is een weertype dat karakteristiek is voor een bepaald gebied. Voorbeeld: het klimaat waar wij in Nederland in leven, heet het gematigde zeeklimaat. Gematigd betekent dat de temperatuur nooit extreem hoog of laag kan worden en dat de lucht door de nabijheid van de zee meestal vochtig is. Dit komt omdat de zee het hele jaar door niet erg in temperatuur verandert. In een gebied dat ver van de kust ligt, zoals Oekraïne, zijn de zomers veel warmer en de winters veel kouder. 

Opwarming van de aarde

Bij klimaatverandering heeft men het over het klimaat dat over de hele aarde gaat. En dan vooral over de temperatuur die aan het stijgen is. Deze mag niet verder stijgen dan 1,5 graad tot 2 graden. We moeten beseffen dat het dan in feite gaat om de warmtebalans van de aarde (2). De aarde warmt op door de energie van de zon. Uiteindelijk verlaat die energie de aarde, anders zou de temperatuur alleen maar oplopen. De dampkring zorgt ervoor dat de aarde veel warmer is dan zonder de dampkring, die als een warme deken werkt.  Vooral CO2 in de dampkring zorgt voor dit effect. Dat gas zorgt voor terugstraling van warmte, uitgezonden door de aarde. Zo heeft de aarde een temperatuur die het leven mogelijk maakt. Zonder deze werking zou de aarde veel kouder zijn. Maar door de huidige toename van broeikasgassen loopt de temperatuur juist teveel op. CO2 is dus eigenlijk de thermostaat van de aarde.

Consequenties van de opwarming

De toename van een halve graad is in feite veel, omdat het om het gemiddelde van de hele aardewarmtebalans gaat. Dat betekent ook dat er op bepaalde gebieden veel grotere temperatuurstijgingen kunnen zijn dan die halve graad. Zo is de gemiddelde temperatuur in het Noordpoolgebied inmiddels gestegen met meer dan 2 graden, terwijl het in de tropische gebieden veel minder gestegen is. De consequenties hiervan zijn groot, want meer dan 2 graden warmer in het poolgebied betekent smelten van het zeeijs. Daarmee treedt een versterking van de opwarming op, want het witte ijsoppervlak is kleiner en kaatst daarmee minder zonlicht terug de ruimte in. Het zonlicht warmt het zeewater meer op. Maar ook de permanent bevroren bodem van de toendra gaat dooien, wat weer meer CO2 doet vrijkomen. Daar zit ook methaan bij, dat een nog veel sterker broeikasgas is dan CO2. Zo gaan processen elkaar versterken. Ook de Groenlandse ijskap gaat meer smelten, wat tot stijging van de zeespiegel gaat leiden.

Kantelpunten

De algehele opwarming heeft meerdere gevolgen. Het weer kan meer extremen gaan vertonen, zoals droogtes, hittegolven met bosbranden etc. Dit zien we nu al gebeuren en gaat geen gelijke tred houden met de temperatuurstijging. Er kunnen namelijk kantelpunten bereikt worden, die ervoor kunnen zorgen dat het klimaat voorgoed verandert. De zelfversterkende effecten van het smelten van het poolijs kunnen leiden tot een langdurig ijsloze Noordpool. Dan is een grens overschreden, die kantelpunt wordt genoemd. Ook kunnen tropische regenwouden veranderen in drogere savannen. Dit heeft enorme gevolgen voor de biodiversiteit, die drastisch afneemt, maar ook de belangrijke functie van de regenwouden, zoals vocht vasthouden en zuurstof produceren, wordt minder. Ook dit is een kantelpunt, want de tropische regenwouden komen niet meer terug binnen afzienbare tijd.

Het is nog niet helemaal zeker wanneer welke kantelpunten bereikt zullen worden, maar dat betekent niet dat we de dans kunnen ontspringen. Kantelpunten, waarvan er al 16 zijn ontdekt, maken de gevolgen van de opwarming minder goed voorspelbaar, maar ook zorgwekkender.

Dus: probeer duurzamer te leven en draag het uit aan vrienden en bekenden.

Noten
(1) Gretha Thunberg, Het Klimaatboek. De Bezige Bij, 2022. EAN 9789403194318. 
(2) Warmtebalans kun je vergelijken met het verwarmen van je huis. Naarmate de isolatie beter is, zal de verwarming het huis meer opwarmen. In feite werkt CO2 in de atmosfeer ook isolerend.